کار دستگاه عصبی در جانوران هماهنگی فعالیت ماهیچه ها است. دستگاه عصبی انسان به دو بخش دستگاه عصبی مرکزی و دستگاه عصبی محیطی تقسیم بندی شده است.
نوار عصب و عضله (الکتروفیزیولوژیک عصب و عضله)
شکل ۱- نوار عصب و عضله
دستگاه عصبی انسان از چند قسمت درست شده است؟
کار دستگاه عصبی در جانداران هماهنگی فعالیت ماهیچه ها است. دستگاه عصبی انسان به دو بخش دستگاه عصبی مرکزی و دستگاه عصبی محیطی تقسیم بندی شده است. دستگاه عصبی مرکزی شامل مغز و نخاع و 12 جفت رشته عصبی مغزی است .
فرق دستگاه عصبی مرکزی و محیطی چیست ؟
دستگاه عصبی مرکزی در واقع مانند سی پی یو(CPU) ، حافظه ( RAM , ROM) ، بورد کامپیوتر(Motherboard) و کار پروسس (process) و تحلیل و تجزیه داده ها را به عهده دارد. اما دستگاه عصبی محیطی در واقع مانند وسایلی است که ما اطلاعات را وارد کامپیوتر می کنیم مانند کیبورد و موس یا کارهایی که با کامپیوتر انجام می دهیم مانند روشن کردن یا خاموش کردن یک مدار در یک کارخانه
دستگاه عصبی محیطی از 31 جفت رشته عصبی هستند که مغز و نخاع را به سایر قسمتهای بدن وصل می کنند. از میان این ۳۱ رشته عصبی رشته های عصبی که وارد دستها و پاها می شوند مهم تر از بقیه است. در واقع در اندام های تحتانی ( پاها ) ۱۰ ریشه عصبی وارد می شود.۵ ریشه عصبی از کمر (L1-L5) و ۵ ریشه عصبی هم از لگن (S1-S5)
در اندام فوقانی ( دستهای ما) عصب شماره ۴ ریشه عصبی وارد می شود. ۳ ریشه عصبی از گردن (C5-C7) و یک ریشه از ناحیه پشتی(T1) خود از سه قسمت حرکتی حسی و اتونوم سمپاتیک و پاراسمپاتیک درست شده است.
۱- یک قسمت از دستگاه عصبی محیطی سیستم حرکتی یا موتور آن است که معمولاً از شاخ قدامی نخاع منشا می گیرد و وارد عضله می شود. این قسمت از عصب فرمان های حرکتی را از مغز و نخاع به عضله می رساند و به عضلات خاصی دستور می دهد که چه مقدار و با چه سرعتی منقبض شوند و در نتیجه کار خاصی صورت بگیرد.
۲- قسمت حسی دستگاه عصبی محیطی آن است که پیام های حسی را از اندام های تحتانی و فوقانی (دستها و پاها) به داخل نخاع می‌آورد و به شاخ خلفی نخاع می پیوندد. کلمه قدامی یعنی جلو و کلمه خلفی یعنی عقب. کلمه های عربی هستند که از سالهای قبل که دانشکده پزشکی در ایران بنا شده است مورد استفاده اساتید و پزشکان بوده اند.
۳- رشته های سمپاتیک و پاراسمپاتیک (رشته‌های خودکاریا اتونوم) که باعث تنظیم جریان خون تنظیم درجه حرارت اندام ها می شوند.
نوار عصب و عضله از چند قسمت درست شده است ؟
نوار عصب و عضله از چند قسمت درست شده است: 1- مطالعه قسمت حرکتی عصب 2- مطالعه قسمت حسی عصب 3-مطالعه عضله بنابراین، تست عصب شامل مطالعه هدایت حسی و حرکتی عصب ۳nerve conduction velocity یا NCV وعلاوه بر آن تست عضله مطالعه طرز کار عضله نیز انجام می گیرد که (electromyography) نامیده می شود. مطالعه طرز کار عضله با فرو کردن الکترودهای سوزنی در داخل عضله انجام می شود.
شکل 2- دستگاه نوار عصب و عضله
نوار عصب و عضله به چه منظوری انجام می شود؟
مطالعات حسی عصب در واقع سالم بودن ریشه خلفی عصب و گانگلیون خلفی را که در داخل فورامن یا سوراخ بین مهره ای قرار دارد و نیز راههای حسی را بررسی می کند. مطالعاتی که بر روی قسمت موتور یا سیستم حرکتی انجام میشود، در واقع سالم بودن راه های حرکتی شامل راههایی است که از شاخ قدامی نخاع شروع تا محل چسبیدن عصب و عضله را بررسی می کند که اصطلاحاً junction عصب و عضله نامیده می شود را بررسی می کند.
اهمیت انجام نوار عصب و عضله در چیست ؟
در واقع مطالعات الکتروفیزیولوژیک یا نوار عصب و عضله تکمیل کننده معاینات فیزیکی هستند:
۱- باعث اثبات و نیز مشخص کردن محل ضایعه در سیستم موتور یا حسی یک فرد می باشد.
۲- مطالعات عصب و عضله همچنین تیپ صدمه عصبی را در یک عصب محیطی نشان میدهد . آیا اکسون نورون صدمه خورده است یا آکسون سالم است فقط غلاف میلین نورون صدمه خورده است.
۳- نشان می دهد که شدت صدمه به عصب چقدر است؟
۴- علاوه بر آن مطالعات الکتروفیزیولوژی نشان می‌دهند که صدمه به عصب چقدر طول کشیده است؟
۵- آیا یک صدمه به عصب جدیدا اتفاق افتاده است ( حاد است) یا قدیمی و مزمن.
۶- همچنین در مواردی که عصب در حال بهبود است مطالعات الکتروفیزیولوژیک میتواند نشان دهد که چه مقداربهبودی در عصب یا در عضله حاصل شده است .
۷-- نوار عصب و عضله پلی نوروپاتی حسی یا پلی نوروپاتی حرکتی را تشخیص می دهد. هر عصب مانند یک کابل تلفن است که در داخل آن کابل شامل هزاران رشته های عصبی ریز دیگر است. این رشته های کوچک توسط غلافهای عایقی به رنگ های سفید قرمز مشکی پ غیره از هم جدا شدند. حال در یک شرایطی ممکن است که غلاف های عایق این رشته های کوچک در داخل عصب از بین بروند. و در واقع رشته های نازک داخل عصب دچار اتصالی شوند. این حالت را اصطلاحاً پلی نوروپاتی حسی یا پلی نوروپاتی حرکتی می گویند.
۸-مطالعات الکتروفیزیولوژیک ( نوارعصب و عضله ) علاوه بر بیماری های عصب محیطی می توانند بیماری های خود عضله را که اصطلاحاً میوپاتی نامیده می شوند را تشخیص دهند.
۹-یکی از کاربردهای مهم مطالعات الکتروفیزیولوژی تشخیص ضایعات پیشرونده سلول‌های حرکتی شاخ جلویی یا قدامی نخاع است که بیماری سیستم حرکتی یا بیماری موتور نورون motor neuron disease نامیده می شود
یک عصب در چه قسمت هایی ممکن است صدمه بخورد؟
صدمات عصب محیطی شامل ۱- ضایعه در ریشه عصب در اثر بیماری دیسک- تنگی کانال نخاعی- لیز خوردگی مهره ، ۲- صدمه در آکسون ۳- صدمه در غلاف میلین است. صدمه عصب در هر یک از این سه قسمت توسط مطالعات نوار عصب و عضله مشخص می شود.
شکل 3- نورون ،آکسون و غلاف میلین عصب
نوار عصب چگونه ضایعات آکسون را از ضایعات غلاف میلین تشخیص میدهد؟
در هر دو صدمه غلاف میلین و صدمه آکسون در مطالعه حسی و حرکتی عصب اختلال دیده میشود اما در صدمات غلاف میلین معمولاً ضعف عضلانی دیده نمی شود ، زیرا جریان الکتریکی در عضله وارد میشود اگر چه این جریان آهسته است و با تاخیر وارد عضله میشود . اما در صدمه آکسون عضله معمولاً ضعیف است . در ضایعات موضعی غلاف میلین فقط سرعت هدایت عصب در محل ضایعه آهسته یا قطع می شود اما در بالا پایین ضایعه مشکلی دیده نمی شود . در حالی که در صدمات اکسون سرعت هدایت عصب در بالا و پایین ضایعه از بین میرود . علت آن است که پس از صدمه آکسون دژنراسیون والرین رخ می دهد یعنی کل آکسون از بین میرود و دوباره ساخته میشود.
آیا نوار عصب و عضله آن تمام رشته های عصبی را می توان مورد مطالعه قرار داد؟
خیر ،مطالعات الکتروفیزیولوژی سالم بودن فیبرهای عصبی حرکتی و حسی بزرگ را بررسی می‌کند اما فیبرهای کوچک قابل بررسی نیستند .
مطالعه سرعت هدایت عصب چیست ؟
در بررسی الکتروفیزیولوژی اولین تستی که انجام می شود مطالعه حرکتی و حسی عصب محیطی است .برای این منظور دو نوع الکترود به کار میروند ، یکی الکترود تحرک است که جریان الکتریکی را وارد عصب می‌کند و یکی الکترود ثبت کننده است که جریان الکتریکی را ثبت می‌کند . علاوه بر الکترود های فوق یک الکترود رفرانس ویک الکترود اتصال به زمین(ٍEarth ) نیز به کار می رود.
1- در بررسی قسمت حسی عصب، در یک قسمت از عصب جریان الکتریکی را وارد می کنند ( که از کم شروع می شود به تدریج افزایش پیدا می کند ) و هدایت عصب را در روی پوست ثبت می کنند .
۲- در بررسی قسمت موتور یا حرکتی عصب محیطی ، جریان الکتریکی را توسط الکترود محرک وارد عصب میکنند و الکترود ثبت کننده را روی عضله می گذارند. در واقع قدرت و سرعت تحریک عضله توسط عصب را بررسی می کنند. مدت تحریک و شدت تحریک به تدریج افزایش پیدا می کند تا به یک پاسخ ماکسیمال برسد.
نوار عصب دست چگونه انجام می شود؟
شکل 4 - مطالعه الکتریکی عصب مدیان
مطالعه سرعت هدایت عصب دردست یا اندام فوقانی در دو عصب مدیان و اولنارانجام می شود.
۱- برای بررسی حرکتی اندام فوقانی ( دست ) عصب مدیان را تحریک و واکنش حرکتی آن را روی عضلات ناحیه تنار اندازه گیری میکنند. در مرحله بعد عصب اولنار را تحریک می کنند و سرعت هدایت قسمت حرکتی عصب را روی عضلات ناحیه هیپوتنار یا عضله بین استخوانی اول اندازه گیری می کنند.
۲-برای بررسی حس اندام فوقانی ( دست ) عصب مدیان نیز عصب مدیان را تحریک و واکنش حسی آن را روی پوست انگشت سبابه ، شست ، یا میانی ثبت میکنند . در بررسی حسی عصب اولنار نیز ، عصب اولنار را تحریک و واکنش حسی آن را روی پوست انگشت پنجم یا انگشت کوچک اندازه می گیرند .
۳- در بعضی از موارد عصبهای دیگر اندام فوقانی ( دست ) را هم بررسی می کنند. مثلا برای مطالعه عصب رادیال ، عصب رادیال را تحریک می کند و قسمت حرکتی آن را بر روی عضله اکستانسور انگشت میانی یا عضله براکیورادیالیس ثبت میکنند. برای مطالعه موسکولو کوتانئوس ، این عصب را تحریک می کنند و واکنش حرکتی آن را روی عضله دوسر بازو اندازه می گیرند و برای مطالعه عصب آگزیلاری، این عصب را تحریک و واکنش حرکتی آن را روی عضله دلتوئید ثبت می کنند .برای مطالعه اثرات قسمت حسی عصب رادیال این عصب را تحریک و در قاعده شست قسمت هستی آن را اندازه گیری می کنند.